VICENZA
Miasto w Północnej Italii. Stolica homonimicznej prowincji administracyjnie przynależnej Wenecji Euganejskiej. Przy 111 tys. mieszkańców czwarta pod względem wielkości gmina Regione del Veneto za Wenecją, Weroną i Padwą. Superficie 80,57 km². Plus minus 60–70 km na północny zachód od Wenecji. Geograficznie u północnej krawędzi Niziny Padańskiej malowniczo wsparte o Prealpy Weneckie (Prealpi Vicentine, Alpi Vicentine; Vizentiner Voralpen, Vizentiner Alpen). W swym nucleo storico rozpostarte u zbiegu lekko meandrujących rzek Bacchiglione, Retrone i Astichello. Na południe od centrum wyrasta dominujące nad nim Monte Berico (z Santuario della Madonna di Monte Berico). Vicenza nigdy nie była stolicą signorii czy księstwa. Kolejno, a generalnie chyba też dosyć gładko, przechodziła spod jednego władztwa pod drugie, finalnie dostając się pod skrzydła potężnej Republiki Weneckiej. Nie miała tedy ani swych Estensów (jak Ferrara i Modena) ani swych Gonzagów (jak Mantua). Jednakże to właśnie w Vicenzy gros swych wspaniałych późnorenesansowych dzieł pozostawił wybitny włoski architekt i teoretyk architektury Andrea Palladio (1508–1580). Dzięki niemu również Vicenza jako La Città del Palladio może uważać siebie za Światowe Dziedzictwo Ludzkości. Architektoniczny palladianizm zmiksowany z kolorytem Veneto, jego barwami lekkimi i łagodnymi, miękkimi i pastelowymi, tu i ówdzie może nawet nieco jakby rozmytymi, odcieniem na poły już chyba też trochę orientalnym, dodatkowo zaś przesiąknięty bliskością i powiewem gór, nadaje miastu uroku swoistego jako też sielskiego.
Łaciński toponim Vicetia vel Vicentia bądź Vincentia zdaje się być derywatem słowa zwyciężać (vincō, vincere). Ale wcześniej miejsce to mogło nosić imię Berga nadane mu przez iliryjskich Wenetów i przetrwałe potem w nazwie teatru rzymskiego (Teatro Berga). Po walkach z plemionami celtyckim, w których Wenetowie wspomagali Rzym, oraz późniejszej ich sukcesywnej asymilacji, otrzymało ono pomiędzy 49 a 42 rokiem dawnej ery prawa rzymskiego municipium. Vicetia miała pewne znaczenie jako punkt na antycznym trakcie ku Akwilei nad Adriatykiem, generalnie atoli tkwiła w cieniu pobliskiej Padwy (Patavium). Większą rolę zaczęła ogrywać dopiero w okresie longobardzkim. Prawdopodobnie tuż po swej w 568 roku migracji do Italii zainstalowali Longobardowie tutaj Ducato di Vicenza, jedno z masy takowych we Włoszech, zaś koło 590 roku Vicenza została siedzibą biskupią. Biskupom też w 1001 roku jurysdykcję nad miastem przekazał Otton III Rudy (Holy Roman Emperor 996–1002). Wkrótce wykształciła się niezależna od nich organizacja miejska. Vicenza brała czynny udział w sojuszach miast włoskiej Północy broniących swych wolności przed zakusami Fryderyka I Barbarossy, to mianowicie w Lega Veronese, zawiązanej w 1164 roku, a następnie, po połączeniu się tejże 1167 z Lega Cremonese, w Lega Lombarda (La prima Lega Lombarda). Po oddaleniu niebezpieczeństwa odżyły typowe dla tej włoskiej epoki sąsiedzkie spory, odzwierciedlające jak prawie wszędzie na Półwyspie także rywalizację procesarskich gibelinów i propapieskich gwelfów, przez Vicenzę zaś toczone z Padwą i Bassano (Bassano del Grappa). W kolejnym stuleciu miejska komuna Vicenzy ponownie przystąpiła do Ligi Lombardzkiej (La seconda Lega Lombarda). Reaktywowana w 1226 roku musiała ona teraz walczyć z Federico II di Svevia. Hohenstauf znalazł sobie w tych stronach alianta w Ezzelino III da Romano, 1194–1259, eksponencie rodu o przypuszczalnie germańskiej proweniencji, feudałów z Marca Trevigiana, od 1199 roku osiadłych pod Bassano. Kondotier ten, jak chce tradycja feroce e terribile, wyparł gwelfów z miasta i nakazał 1230 wybrać na jego podestę swego brata (Alberico da Romano). W 1237 roku uległa Vicenza splądrowaniu przez trupy cesarskie i wraz z innymi obszarami włoskiego północo-wschodu oddana władzy Ezzelino. Swą miejską suwerenność odzyskała po Battaglia di Cassano d'Adda (16 IX 1259). Wonczas to zjednoczone miasta Górnych Włoch przy wsparciu papieskich wojsk Aleksandra IV zadały klęskę ekskomunikowanemu przezeń tyranowi (schwytany i odtransportowany do Soncino, dziś Provincia di Cremona, zmarł 27 IX 1259). Miastu przywrócono polityczne struktury republikańsko-oligarchiczne, których ochronę Vicenza niebawem powierzyła Padwie. Ponieważ jednak padewska protekcja z czasem osiągnęła stadium zwykłych rządów nad miastem poddała się Vicenza w 1311 roku werońskim Scaligerom. Ci z kolei ustąpili placu mediolańskim Viscontim. Niebieski Zaskroniec opanował miasto w 1387 roku. Dokonał zaś tego Gian Galeazzo Visconti, najpotężniejszy z Viscontich, od 1395 roku pierwszy Duca di Milano. Z chwilą śmierci Giana Galeazzo (1402) wiele miast mu subordynowanych, a uprzednio należących do Scaligerich, między nimi Vicenza, przeszło 1404–1405, mniej lub bardziej ochoczo, pod zwierzchnictwo Wenecji (która, po konkwiście w 1339 roku Treviso, swego w głębi kraju pierwszego possedimento, stojąc już jedną nogą na Terraferma, tj. na Stałym Lądzie, teraz usadowiła się tam jak niespodziewanie tak mocno i pewnie). Odtąd, jako część weneckich Domini di Terraferma, partycypowała Vicenza w dziejach Republiki Świętego Marka już do końca jej istnienia (1797). Podczas zmagań Najjaśniejszej z Cesarstwem, będących fragmentem szesnastowiecznych wojen włoskich, ziemie te, w ramach planu rozebrania Wenecji, zostały zajęte przez imperatora Maksymiliana I przejściowo trafiając w dyspozycję Habsburgów (1509–1516). Politycznie w zasadzie już jednak poza znaczeniem miasto ze wzgórzami beryckimi w tle starało się na polu kultury dotrzymywać kroku czołowym ośrodkom włoskiej Północy.
Vicenza to także jedno z miejsc we Włoszech goszczących wojska amerykańskie (U.S. Army Garrison Vicenza). Jest domem dla 173rd Airborne Brigade Combat Team oraz dla United States Army Africa (d. Southern European Task Force). Stacjonują one w bazach militarnych Caserma Ederle i Caserma Del Din. Pierwsze jednostki amerykańskie przybyły do miasta w 1955 roku wycofane z Austrii wraz z zakończeniem okupacji tego kraju przez zwycięskie mocarstwa po WWII. Il capoluogo berico stanowi nadto headquarters powołanych w 2006 roku Europejskich Sił Żandarmerii (European Gendarmerie Force).
Jarosław Swajdo
Leggi anche su krajoznawcy.info.pl