TOLEDO
Miasto w środkowej Hiszpanii, historycznie w Nowej Kastylii, 70 km na południowy zachód od Madrytu, nad Río Tajo, na prawym brzegu rzeki. Odznacza się wspaniałym usytuowaniem. Górując oto z dala nad okolicą rozsiadłe jest w swej historycznej partii na litej płycie skalnej wyrastającej ponad spienionymi wodami Tagu, około sto metrów powyżej cieku, z trzech stron ostro opadając ku rzece (stromą krawędzią miasto chyli się także od czwartej flanki). Tag zatacza tutaj pętlę tworząc głęboki wąwóz rzeczny, znany jako Torno del Tajo, mocno wyżłobiony w nagim podłożu Mesety Południowej (Meseta Sur, Submeseta Sur). Już zatem z racji zapierającego dech położenia miasto określane bywa mianem królewskiego i dumnego kwalifikując się do najpiękniejszych w Szpanii. Historycznie zaś zaliczane jest również do kilku jej miast bezspornie najważniejszych. W czasach przedrzymskich tereny te zasiedlone były przez jeden z pasterskich ludów celtyckich żyjących na Półwyspie Iberyjskim (Carpetanos). W roku 192 przed naszą erą dostały się one po silnym oporze w posiadanie Rzymu, który założył w owym punkcie swą forpocztę pod nazwą Toletum. Do swej wielkiej historycznie kariery wystartowało miasto w kolejnej epoce. Wraz z najechaniem Hiszpanii przez Germanów zostało wpierw na moment zdobyte przez Alanów, potem zaś zajęte przez Wizygotów, którzy podbiwszy Półwysep założyli na nim swe państwo, obierając w VI wieku właśnie Toledo na jego stolicę (Reino visigodo de Toledo). Tym samym miasto stało się również wiodącym ośrodkiem życia religijnego (Wizygoci wyznawali arianizm). Dla przykładu urządzane w nim były mnogie konsylia religijne, związane z toczonymi wtedy w łonie chrześcijaństwa sporami dogmatycznymi (Concilios de Toledo). Do zarania VIII wieku odbyło się w Toledo osiemnaście takich synodów; na trzecim z nich doszło do porzucenia przez Zachodniogotów arianizmu i ich konwersji na katolicyzm (589). Duża jak na one czasy, bo szacowana na 10 tysięcy, liczba mieszkańców plasowała miasto w gronie największych na ziemiach hiszpańskich. Z Toledo królewską jurysdykcję nad Iberią sprawowali Wizygoci aż po muzułmańską inwazję 711–719. We władaniu islamu miasto znajdowało się ponad trzy stulecia (712–1085). W ostatnich dekadach tegoż, między 1035 a 1085, było stolicą niezależnego państwa muzułmańskiego, rozpostartego na sporych obszarach centralnej części Półwyspu (Taifa de Toledo). Pod rządami Maurów miasto osiągnęło istotną zamożność. Zamieszkane przez chrześcijan-mozarabów, muzułmanów i żydów kwitło jako ośrodek rzemieślniczo-produkcyjny, znany głównie z fabrykacji broni (stal toledańska) tudzież z wyrobu jedwabiu, sukna, wełny i przedmiotów artystycznych. Odzyskanie dawnej stolicy wizygockiej przez Alfonsa VI Mężnego, króla Kastylii i Leónu, w dniu 25 maja 1085, notabene milowy krok w dziejach całej hiszpańskiej rekonkwisty, utwierdziło i wzmocniło pozycję miasta jako centrum gospodarczego i politycznego. Będąc odtąd (od 1087) stolicą Kastylii, a zarazem ośrodkiem władzy kościelnej z katolickim arcybiskupem mającym status prymasa całej Hiszpanii, jednocześnie na kilka następnych stuleci zachowując odziedziczone po poprzednim okresie wielowyznaniowe i wielojęzyczne oblicze, miasto daleko bujniej niż dotąd rozwinęło się w charakterze promieniującego ogniska kulturalnego. W XII–XIII wieku szeroko słynęło z tłumaczeń dzieł filozoficzno-naukowych z języka arabskiego i hebrajskiego na kastylijski i łacinę. W Toledo wybuchła rewolta miast kastylijskich 1520–1522 zwrócona przeciwko Karolowi V Habsburgowi (Guerra de las Comunidades de Castilla). Wnet miasto podmienione zostało w stołecznych rolach przez sąsiedni Madryt (1561). Toledo obecne jest także na kartach najnowszej historii kraju; w dobie Hiszpańskiej Tragedii wsławiło się głośną obroną alkazaru przed republikanami (21 VII–27 IX 1936). Dziś, zamieszkane przez 83 tys. ludzi i dysponujące powierzchnią 232,10 km², jest stolicą prowincji swego imienia, zaś ze względu na wykrojenie Madrytu w osobną jednostkę administracyjną pełni podobne zadania wobec wspólnoty autonomicznej Kastylia-La Mancha. Wysoką rangę zachowało w strukturach kościelnych. W ich ramach funkcjonuje jako siedziba rzymskokatolickiej metropolii, poza Archidiócesis de Toledo złożonej z czterech sufraganii, której arcybiskup metropolita zwyczajowo nosi tytuł Primado de España. Leżące w bardzo kastylijskim, eo ipso bardzo hiszpańskim krajobrazie, pełne splendoru mistyczne miasto, opasane wieńcem średniowiecznych fortyfikacji wykreślających jego dawne granice, o niesamowitym wręcz rojowisku wąskich, miejscami naprawdę bardzo wąziutkich, bezplanowo pociągniętych ulic i uliczek, ze zgrupowaną na stosunkowo małym areale zwartą zabudową kościołów, pałaców i domów z różnych periodów historycznych, ukoronowane sylwetkami masywnego alkazaru oraz katolickiej Catedral Primada de España, architektonicznie jednej z czołowych egzemplifikacji hiszpańskiego gotyku, uwiecznione na paru obrazach mieszkającego i tworzącego tutaj El Greco stanowi Toledo dumę Kastylii i chlubę Hiszpanii. La ciudad histórica de Toledo uznana została przez UNESCO za Patrimonio de la Humanidad (1986).
Jarosław Swajdo
Publicado en parte en Świat i Podróże 6/1996