BASSANO DEL GRAPPA
Średniej wielkości miasto na włoskim Północo-Wschodzie. Administracyjnie w Regione del Veneto i w Provincia di Vicenza. Ze swymi 43 tysiącami mieszkańców skupionymi na 47,06 km² ósme pod względem wielkości w regionie a drugie takowe w prowincji za jej odległą 35 km na południowy zachód stołeczną Vicenzą (Area Urbana 70 tys. Ballungsraum 150 tys.). Niemal w geograficznym sercu Wenecji Euganejskiej, w rejonie styku trzech przynależnych jej prowincji, na wschodniej ścianie Provincia di Vicenza przy jej granicy z Provincia di Treviso od północy i Provincia di Padova od południa. Bezpośrednio na południowej krawędzi Alp, u podnóża Prealp Weneckich (Altopiano di Asiago i Monte Grappa). Nad rzeką Brenta. W punkcie gdzie opuszcza ona Canale di Brenta inaczej Val Brenta i uwolniwszy się od gór a utrzymując południowy azymut swobodnie spływa na pianura veneta, nizinną równię wenecką, by pokonawszy 174 km ujść pod miastem Chioggia do Golfo di Venezia. Rzym, zająwszy owe tereny w drugim wieku przed naszą erą, przyniósł im kulturę agrarną, stąd też ówczesna nazwa tego miejsca, Fundus Baxiani, może wskazywać na własność rolną kogoś o imieniu Bassio lub Bassus. Źródła pisane poświadczają istnienie tutaj osady w 998 roku z wiejskim kościołem (Pieve di Santa Maria). Sama zaś nazwa Bassano pojawia się per la prima volta w 1085 roku przy donacji na rzecz klasztoru Santa Eufemia di Villanova (dziś frakcja Abbazia Pisani gm. Villa del Conte prow. Padwa). Dokonał jej między innymi Ecelo I z rodziny Ezzelini vel Ecelini (Da Romano). Z tym wpływowym w średnich wiekach feudalnym rodem dzieje miasta będą ściśle sprzęgnięte przez kolejne dwa stulecia. Ezzelini byli jak się sądzi germańskich korzeni. Nie jest atoli znany moment ich migracji na Półwysep. Jeden z kronikarzy, Rolandino da Padova, twierdzi, iż pierwszym z nich był właśnie dopiero Ecelo I (ok. 1015 po 1091). Miał on pociągnąć na Południe w 1036 roku jako cesarski żołnierz Konrada II Salickiego. Definiował zaś siebie jako da Onara e da Romano (1076). Zatem przy pomocy dwóch strategicznych lokalizacji gdzieś u zbiegu Treviso, Vicenzy i Padwy. Ważne było tutaj zwłaszcza naturalnie ufortyfikowane Romano tuż na północny wschód od Bassano (ob. Romano d'Ezzelino). Dawało bowiem sposobność kontrolowania alpejskiego tranzytu z Niemiec do Włoch. Dzięki temu feudałowie spod Bassano szybko rośli na randze obejmując swą aktywnością polityczną sąsiednie obszary (Marca Trevigiana). I tak Ezzelino I da Romano zwany Bełkotem, il Balbo, między 1100 a 1115 po 1183, prócz funkcji kasztelana paru miejsc będący także podestą Treviso i Vicenzy, przewodził w 1175 roku Lidze Lombardzkiej w jej zmaganiach z Fryderykiem Barbarossą (Federico I Hohenstaufen). Następnie pojednał się z cesarzem przechodząc na stronę gibelinów. Jego zaś syn, Ezzelino II da Romano zwany Mnichem, il Monaco, ok. 1150 do 1232–1235, uzupełnił powyższe godności o podestę Werony (1200). Tegoż znów syn, urodzony w Onara w 1194 roku Ezzelino III da Romano, mocno i na trwałe wszedł do średniowiecznej historii Włoch. Najpotężniejszy i najsławniejszy z rodu, wedle tradycyjnego przekazu nad wyraz brutalny i dziki, okrutny i straszny, bezwzględny i niepohamowany, co oddają takie jego przydomki jak il Terribile czy il Tiranno, podporządkował sobie w różnych okresach spore połacie tej części Italii. Były wśród nich Trento i Belluno, Vicenza i Verona, Padova i Brescia. Miastami tymi władał jednak bez zbytniej ingerencji w ich sprawy wewnętrzne. W tamoczesnym konflikcie cesarza z papieżem oraz gwelfickimi komunami północnowłoskimi pierwotnie sympatyzował z Ligą Lombardzką, tą drugą, odtworzoną 1226 dla obrony przed Fryderykiem II Hohenstaufem (Federico II di Svevia). Potem aliści zmienił barwy stając się gibelinem i aliantem imperatora. Sojusz ów scementował poprzez małżeństwo z córką Fryderyka (Selvaggia di Staufen). Ceremonia zaślubin cesarskiej trzynastolatki odbyła się 23 maja 1238 roku w dzień Zesłania Ducha Świętego w werońskiej Chiesa di San Zeno. Da Romano nie był rzecz jasna jedynym na ziemi włoskiej adherentem Fryderyka. Świętemu Cesarzowi Rzymskiemu a przy tym władcy Regno di Sicilia, w średniowieczu królestwa niezwykle prestiżowego, synowi Niemca i Włoszki, wychowanemu w Palermo, wonczas jednej rzec można ze stolic świata, osobowości wyraźnie górującej nad otoczeniem, bo nie tylko polityka i wojownika ale też w jakimś sensie intelektualisty, nie było oczywiście trudno znaleźć sobie we Włoszech sprzymierzeńców. Sieć jego zwolenników gęsto oplatała tedy cały Półwysep, zaś do ich grona zaliczali się nie tylko, co zrozumiałe samo przez się, wielcy feudałowie jako zadeklarowani przeciwnicy komun miejskich, lecz i niektóre miasta. Śmierć Hohenstaufa końcem 1250 roku nie implikowała końca dla Ezzelino. Nie poniechał on walki z papieżem kontynuowanej wraz z innymi gibelinami. Oskarżony o gwałty i herezję został w 1254 roku ekskomunikowany przez papieża Aleksandra IV. Zaś w marcu 1256 roku arcybiskup Rawenny powierzył seniorowi Ferrary (Azzo VII d'Este) misję zorganizowania czegoś na kształt krucjaty przeciwko Ezzelino. Wzięła w niej udział tra gli altri Wenecja, Bolonia, Mantua, Cremona. Siłom gwelficko-papieskim udało się w 1256 roku wydobyć Padwę spod władzy Ezzelino, mimo to daleko było jeszcze do pokonania feudała, który w 1258 roku opanował Brescię, a następnie, w ramach szerokiej ofensywy gibelińskiej w Lombardii i Veneto, przekroczywszy międzyrzecze Oglio–Adda, rzucił się 1259 na miasto Monza jako wstęp do opanowania Mediolanu. Atak ten przyniósł mu klęskę. W stoczonej 16 września 1259 roku na wschód od Mediolanu krwawej bitwie, Battaglia di Cassano d'Adda, dowodzone przez Azzo VII d'Este wojska Lega Guelfa rozgromiły oddziały ezzelińskie. Sam zaś Ezzelino zraniony strzałą uległ pojmaniu podczas ucieczki w okolicach Bergamo, po czym odstawiono go na Rocca di Soncino (17 km na północny wschód od miasta Crema). Tam też, jedenaście dni później, 27 września 1259 roku, w wieku 65 lat, wyzionął ducha, nie pogodziwszy się z Santa Chiesa Cattolica. Dokładne okoliczności śmierci Ezzelino pokrywa mrok ciemności. Jego młodszy o dwa lata brat i polityczny kooperant, Alberico da Romano, został przez zwycięzców po dziesięciu miesiącach dosięgnięty na swym zamku San Zenone (dziś San Zenone degli Ezzelini, Provincia di Treviso) i razem z najbliższymi zgładzony w sierpniu 1260 roku dla pokazania, iż barbaria to wspólna cecha całego rodu Ezzelini. Ponadnormatywna okrutność, mająca charakteryzować Ezzelino, stanowi jednak bardziej efekt późniejszej literackiej fantazji, chcącej widzieć w nim prototyp samowolnego tyrana. Wskazywano przy tym już nie tylko na teutońską genealogię rodu ale podejrzewano feudała o pochodzenie wprost od jakiegoś demona zła. Dla przykładu Dante Alighieri w swej Divina Commedia lokuje Ezzelino w piekle gdzie pławi się on w morzu krwi.
Samo Bassano słynie między innymi z wyrobu grappy. Aczkolwiek dopełnienie nazwy miasta pochodzi nie od onej gorzałki lecz od sąsiedniego Massiccio del Grappa z mierzącą 1775 m tego samego imienia jego kulminacją 35 km na północny wschód od Bassano. Podczas Grande Guerra toczyli tam Włosi w latach 1917–1918 zacięte walki obronne z wojskami Państw Centralnych próbującymi po przełamaniu linii frontu pod Caporetto wedrzeć się w głąb Italii. Dla upamiętnienia tego przemianowano 1928 miasto z Bassano Veneto na Bassano del Grappa. Nazwa miasta znaczy tyle co miejsce dolne czy niżne, w sensie ulokowania u podnóża czegoś, tutaj rzeczonego masywu górskiego. Za Wahrzeichen der Stadt służy Ponte Vecchio. Przerzucony nad Brentą piękny zadaszony Stary Most jest konstrukcją drewnianą powstałą w XVI wieku (proj. Andrea Palladio). Przy końcu drugiej wojny światowej most uległ zniszczeniu (17 II 1945). Wiernie odbudowany 1947–1948 w dużym stopniu przez włoskich jegrów górskich, stąd też jego druga nazwa Ponte degli Alpini, został uroczyście przywrócony do użytku w obecności premiera Alcide De Gasperi.
Jarosław Swajdo
Leggi anche su krajoznawcy.info.pl