BALEARY
Grupa hiszpańskich wysp w zachodniej partii Morza Śródziemnego, rozciągniętych z północo-wschodu na południo-zachód przed wschodnim brzegiem Półwyspu Iberyjskiego, na wysokości Katalonii i Kraju Walenckiego, oddzielonych od nich Morzem Balearskim, w odległości od stałego lądu do około 200 km (trochę więcej, bo ok. 250 km, dzieli Baleary od Algieru). Na archipelag, zajmujący 4492 km², wchodzą cztery główne wyspy, a to Majorka (3640 km²), Minorka (701 km²), Ibiza (572 km²) i Formentera (83 km²). W ich sąsiedztwie zalega szereg mniejszych wysp (np. Cabrera, Conejera, Dragonera, Es Vedrá, Espalmador, Espardell, Tagomago). Islas Baleares rozpadają się na dwa zespoły, mianowicie na Islas Gimnesias (Mallorca, Menorca, Cabrera) oraz Islas Pitiusas (Ibiza, Formentera). Majorka i Minorka tworzą Baleary Właściwe. Najbliższa kontynentu wyspa Ibiza oddalona jest od wybrzeży walenckich zaledwie 79 km na wschód, z grubsza leżąc naprzeciwko portowego miasta Denia w prowincji Alicante; dystans 80 km separuje ją od Majorki na północnym wschodzie, oddalonej z kolei o 35 km od leżącej w tym samym kierunku Minorki. Wyspa Większa (Insula Maior) osiąga maksymalną rozciągłość 98 km ze wschodu na zachód oraz 78 km z północy na południe. Dla Wyspy Mniejszej (Insula Minor) wartości te wynoszą odpowiednio 50 i 16 km. Ibiza, największa z Pitiuz, czyli Wysp Sosnowych, mierzy maksymalnie 41 km z północy na południe oraz 15 km ze wschodu na zachód, podczas gdy jej leżąca na południe sąsiadka, Formentera, oddzielona przesmykiem szerokości 3,6 km, dłuży się przez 19 km, by w najwęższym miejscu mieć jeno 2 km. Na romboidalnego kształtu Majorce, z trzema dużymi zatokami, tj. Bahía de Palma, Bahía de Pollensa i Bahía de Alcudia, można zasadniczo wyodrębnić dwie strefy (górską i równinną). Dwa główne łańcuchy górskie to Sierra de Tramontana na północo-zachodzie, o szczytach przekraczających 1000 m, w tym Puig Major, przy 1445 m najwyższym punkcie całego archipelagu, oraz znacznie już niższa przeciwległa Sierra de Levante, paralelna do wybrzeża południowo-wschodniego (Puig de Morell 562 m). Rozpostarta między nimi, wypełniająca centralną część wyspy, żyzna równina zwana jest El Pla (Pla de Mallorca; Puig de Randa 543 m). Pozostałe z głównych wysp są już mniej wysklepione (Minorka 358 m, Ibiza 475 m, Formentera 192 m). Politycznie Baleary tworzą wspólnotę autonomiczną, jedną z siedemnastu w Hiszpanii, obszarowo (4992 km²) najmniejszą, składającą się tylko z jednej prowincji, tej samej nazwy, comunidad autónoma uniprovincial española, ze stolicą obu jednostek w mieście Palma (también conocida como Palma de Mallorca). Pozycję ciut wyższą, oscylującą koło miejsca 12–14, daje Balearom liczba mieszkańców. Wynosi ona 1,1 mln, z czego ponad trzy czwarte, bo 859 tysięcy, przypada na Majorkę (Ibiza 133 tys., Minorka 92 tys., Formentera 11 tys.). Jednocześnie prawie połowa ludności Majorki oraz przeszło co trzeci mieszkaniec całych Balearów żyje w stolicy regionu. Palma jest więc miastem zdecydowanie największym na wyspach jak również jedynym dużym. Obecnie liczy jakieś 400 tysięcy osób, co sytuuje je na ósmym miejscu w Hiszpanii, w strefie metropolitalnej przekraczając pół miliona. Inne większe miasta osiągają ledwie po kilkadziesiąt tysięcy, przykładowo Manacor (40 tys.) czy Inca (30 tys.) na Majorce albo Mahón na Minorce (28 tys.). Na realia hiszpańskie Baleary są gęsto zaludnione (222,97 osób na km² wobec średniej krajowej 93,51). Ponad 20% ludności to obcokrajowcy (największy udział w kraju obok Provincia de Alicante). Przeszło połowa rezydentów pochodzi z państw Unii Europejskiej, zazwyczaj są to Niemcy (14,9%), Brytyjczycy (9,7%) i Włosi (6,9%). W roli języków urzędowych funkcjonują hiszpański i kataloński, przy czym catalán definiowany jest przez Estatuto de Autonomía jako lengua propia. Na wyspach używa się jego wersji należących do grupy wschodniej, określanych zbiorowo jako dialekty balearskie (mallorquín, menorquín, ibicenco). Mieszkańcy Balearów, podobnie jak Kraju Walenckiego, na ogół nie przejawiają jednak zainteresowania różnymi projektami Wielkiej Katalonii, wysuwanymi przez ultranacjonalistów katalońskich, czyli unifikacją obszarów katalońskojęzycznych i podporządkowaniem ich Barcelonie (argumentując iż balearski jest językiem co prawda bliskim katalońskiemu, lecz odeń odmiennym). Balearska bandera w poziome żółto-czerwone pasy bazuje na średniowiecznym znaku señera i tym samym jest zbliżona do flag trzech innych regionów ongiś składających się na Corona de Aragón (Aragón, Cataluña, Comunidad Valenciana). Baleary stanowią przede wszystkim i nade wszystko gigantyczny rewir wypoczynkowy, jeden z największych takowych w skali świata. Rocznie goszczą ponad 10 mln urlopowiczów (gł. z RFN i Wlk. Brytanii; a np. Formentera jest chętnie wybierana przez Włochów). Turystyka zatem to absolutny fundament balearskiej ekonomiki. W turystyce tudzież sektorach usług z nią skorelowanych uzyskuje zatrudnienie większość insulanów. Dzięki turystyce Baleary stały się obok Madrytu i Katalonii najzamożniejszym regionem Hiszpanii (118% średniej krajowej dochodu na głowę mieszkańca).
BALLADE FREIHEIT 1990–2000. MAJORKA.
MAJ-CZERWIEC 1994. STUDY TOUR.
ORGANIZACJE TURYSTYCZNE. BIURA PODRÓŻY. MEDIA (CENTRALNE. REGIONALNE.
BRANŻOWE). PRAHA RUZYNĚ. PALMA DE MALLORCA SON SANT JOAN. BAZA PORTO
CRISTO. EN LA PARTE ORIENTAL DE MALLORCA. INTENSYWNA EKSPLORACJA WYSPY.
TAKŻE OD (SAGEN WIR MAL SO) STRONY HISTORYCZNO-KRAJOZNAWCZEJ. PALMA DE
MALLORCA. PALMA DI MAIORCA. CATTEDRALE DI SANTA MARIA. REINO DE
MALLORCA. JAUME EL CONQUERIDOR. PLAYAS DE PALMANOVA. SEASIDE RESORTS.
INTERIOR. MANACOR. INCA. VALLDEMOSA (CHOPIN Y GEORGE SAND). FERROCARRIL
DE SÓLLER Y PUERTO DE SÓLLER. POLLENSA. CABO DE FORMENTOR. JĘZYK
HISZPAŃSKI I JĘZYK WŁOSKI. ICH BLIŹNIACZOŚĆ. A EL CATALÁN (JAKBY CO)
NICZEGO W TEJ KWESTII NIE WNOSI. NB. BALEARY (PODOBNIE JAK WALENCJA)
NIE PRZEJAWIAJĄ ZAINTERESOWANIA RÓŻNYMI WYSUWANYMI PRZEZ BARCELONĘ
PROJEKTAMI WIELKIEJ KATALONII. BTW. CHRAPKĘ NA ARCHIPELAG MIELI PONOĆ
WŁOSI STACJONUJĄCY NA MAJORCE DLA WSPOMOŻENIA SIŁ FRANKISTOWSKICH
PODCZAS GUERRA CIVIL ESPAÑOLA 1936–1939. ERINNERUNGEN ERINNERUNGEN.
WSPOMNIENIA WSPOMNIENIA. EUROPA EUROPA. #baleary #hiszpania #majorka
#palmademallorca #podróże #turystyka #lata90.
Grupa hiszpańskich wysp w zachodniej partii Morza Śródziemnego, rozciągniętych z północo-wschodu na południo-zachód przed wschodnim brzegiem Półwyspu Iberyjskiego, na wysokości Katalonii i Kraju Walenckiego, oddzielonych od nich Morzem Balearskim, w odległości od stałego lądu do około 200 km (trochę więcej, bo ok. 250 km, dzieli Baleary od Algieru). Na archipelag, zajmujący 4492 km², wchodzą cztery główne wyspy, a to Majorka (3640 km²), Minorka (701 km²), Ibiza (572 km²) i Formentera (83 km²). W ich sąsiedztwie zalega szereg mniejszych wysp (np. Cabrera, Conejera, Dragonera, Es Vedrá, Espalmador, Espardell, Tagomago). Islas Baleares rozpadają się na dwa zespoły, mianowicie na Islas Gimnesias (Mallorca, Menorca, Cabrera) oraz Islas Pitiusas (Ibiza, Formentera). Majorka i Minorka tworzą Baleary Właściwe. Najbliższa kontynentu wyspa Ibiza oddalona jest od wybrzeży walenckich zaledwie 79 km na wschód, z grubsza leżąc naprzeciwko portowego miasta Denia w prowincji Alicante; dystans 80 km separuje ją od Majorki na północnym wschodzie, oddalonej z kolei o 35 km od leżącej w tym samym kierunku Minorki. Wyspa Większa (Insula Maior) osiąga maksymalną rozciągłość 98 km ze wschodu na zachód oraz 78 km z północy na południe. Dla Wyspy Mniejszej (Insula Minor) wartości te wynoszą odpowiednio 50 i 16 km. Ibiza, największa z Pitiuz, czyli Wysp Sosnowych, mierzy maksymalnie 41 km z północy na południe oraz 15 km ze wschodu na zachód, podczas gdy jej leżąca na południe sąsiadka, Formentera, oddzielona przesmykiem szerokości 3,6 km, dłuży się przez 19 km, by w najwęższym miejscu mieć jeno 2 km. Na romboidalnego kształtu Majorce, z trzema dużymi zatokami, tj. Bahía de Palma, Bahía de Pollensa i Bahía de Alcudia, można zasadniczo wyodrębnić dwie strefy (górską i równinną). Dwa główne łańcuchy górskie to Sierra de Tramontana na północo-zachodzie, o szczytach przekraczających 1000 m, w tym Puig Major, przy 1445 m najwyższym punkcie całego archipelagu, oraz znacznie już niższa przeciwległa Sierra de Levante, paralelna do wybrzeża południowo-wschodniego (Puig de Morell 562 m). Rozpostarta między nimi, wypełniająca centralną część wyspy, żyzna równina zwana jest El Pla (Pla de Mallorca; Puig de Randa 543 m). Pozostałe z głównych wysp są już mniej wysklepione (Minorka 358 m, Ibiza 475 m, Formentera 192 m). Politycznie Baleary tworzą wspólnotę autonomiczną, jedną z siedemnastu w Hiszpanii, obszarowo (4992 km²) najmniejszą, składającą się tylko z jednej prowincji, tej samej nazwy, comunidad autónoma uniprovincial española, ze stolicą obu jednostek w mieście Palma (también conocida como Palma de Mallorca). Pozycję ciut wyższą, oscylującą koło miejsca 12–14, daje Balearom liczba mieszkańców. Wynosi ona 1,1 mln, z czego ponad trzy czwarte, bo 859 tysięcy, przypada na Majorkę (Ibiza 133 tys., Minorka 92 tys., Formentera 11 tys.). Jednocześnie prawie połowa ludności Majorki oraz przeszło co trzeci mieszkaniec całych Balearów żyje w stolicy regionu. Palma jest więc miastem zdecydowanie największym na wyspach jak również jedynym dużym. Obecnie liczy jakieś 400 tysięcy osób, co sytuuje je na ósmym miejscu w Hiszpanii, w strefie metropolitalnej przekraczając pół miliona. Inne większe miasta osiągają ledwie po kilkadziesiąt tysięcy, przykładowo Manacor (40 tys.) czy Inca (30 tys.) na Majorce albo Mahón na Minorce (28 tys.). Na realia hiszpańskie Baleary są gęsto zaludnione (222,97 osób na km² wobec średniej krajowej 93,51). Ponad 20% ludności to obcokrajowcy (największy udział w kraju obok Provincia de Alicante). Przeszło połowa rezydentów pochodzi z państw Unii Europejskiej, zazwyczaj są to Niemcy (14,9%), Brytyjczycy (9,7%) i Włosi (6,9%). W roli języków urzędowych funkcjonują hiszpański i kataloński, przy czym catalán definiowany jest przez Estatuto de Autonomía jako lengua propia. Na wyspach używa się jego wersji należących do grupy wschodniej, określanych zbiorowo jako dialekty balearskie (mallorquín, menorquín, ibicenco). Mieszkańcy Balearów, podobnie jak Kraju Walenckiego, na ogół nie przejawiają jednak zainteresowania różnymi projektami Wielkiej Katalonii, wysuwanymi przez ultranacjonalistów katalońskich, czyli unifikacją obszarów katalońskojęzycznych i podporządkowaniem ich Barcelonie (argumentując iż balearski jest językiem co prawda bliskim katalońskiemu, lecz odeń odmiennym). Balearska bandera w poziome żółto-czerwone pasy bazuje na średniowiecznym znaku señera i tym samym jest zbliżona do flag trzech innych regionów ongiś składających się na Corona de Aragón (Aragón, Cataluña, Comunidad Valenciana). Baleary stanowią przede wszystkim i nade wszystko gigantyczny rewir wypoczynkowy, jeden z największych takowych w skali świata. Rocznie goszczą ponad 10 mln urlopowiczów (gł. z RFN i Wlk. Brytanii; a np. Formentera jest chętnie wybierana przez Włochów). Turystyka zatem to absolutny fundament balearskiej ekonomiki. W turystyce tudzież sektorach usług z nią skorelowanych uzyskuje zatrudnienie większość insulanów. Dzięki turystyce Baleary stały się obok Madrytu i Katalonii najzamożniejszym regionem Hiszpanii (118% średniej krajowej dochodu na głowę mieszkańca).
BALLADE FREIHEIT 1990–2000. MAJORKA.
MAJ-CZERWIEC 1994. STUDY TOUR.
ORGANIZACJE TURYSTYCZNE. BIURA PODRÓŻY. MEDIA (CENTRALNE. REGIONALNE.
BRANŻOWE). PRAHA RUZYNĚ. PALMA DE MALLORCA SON SANT JOAN. BAZA PORTO
CRISTO. EN LA PARTE ORIENTAL DE MALLORCA. INTENSYWNA EKSPLORACJA WYSPY.
TAKŻE OD (SAGEN WIR MAL SO) STRONY HISTORYCZNO-KRAJOZNAWCZEJ. PALMA DE
MALLORCA. PALMA DI MAIORCA. CATTEDRALE DI SANTA MARIA. REINO DE
MALLORCA. JAUME EL CONQUERIDOR. PLAYAS DE PALMANOVA. SEASIDE RESORTS.
INTERIOR. MANACOR. INCA. VALLDEMOSA (CHOPIN Y GEORGE SAND). FERROCARRIL
DE SÓLLER Y PUERTO DE SÓLLER. POLLENSA. CABO DE FORMENTOR. JĘZYK
HISZPAŃSKI I JĘZYK WŁOSKI. ICH BLIŹNIACZOŚĆ. A EL CATALÁN (JAKBY CO)
NICZEGO W TEJ KWESTII NIE WNOSI. NB. BALEARY (PODOBNIE JAK WALENCJA)
NIE PRZEJAWIAJĄ ZAINTERESOWANIA RÓŻNYMI WYSUWANYMI PRZEZ BARCELONĘ
PROJEKTAMI WIELKIEJ KATALONII. BTW. CHRAPKĘ NA ARCHIPELAG MIELI PONOĆ
WŁOSI STACJONUJĄCY NA MAJORCE DLA WSPOMOŻENIA SIŁ FRANKISTOWSKICH
PODCZAS GUERRA CIVIL ESPAÑOLA 1936–1939. ERINNERUNGEN ERINNERUNGEN.
WSPOMNIENIA WSPOMNIENIA. EUROPA EUROPA. #baleary #hiszpania #majorka
#palmademallorca #podróże #turystyka #lata90. 
Pierwotnymi mieszkańcami Balearów była jak
się sądzi ludność z
Półwyspu Pirenejskiego bądź z terenów dzisiejszej południowej Francji.
Pierwsze ślady człowieczej obecności pochodzą z czwartego tysiąclecia.
Między XIII a II wiekiem rozwinęła się na wyspach specyficzna kultura
megalityczna (cultura talayótica). We wczesnej starożytności Baleary,
odwiedzane przez żeglarzy fenickich i greckich, zależne były od
Kartaginy. Ich mieszkańcy trudnili się rozbójnictwem morskim.
Spowodowało to interwencję i podbój wysp w 123 roku dawnej ery przez
Rzym
oraz osadzenie zromanizowanej ludności z kontynentu. Po upadku imperium
zachodniorzymskiego wyspy przeszły pod władztwo najpierw Wandalów (455)
a potem Bizancjum (534). Od VIII wieku najeżdżane przez Arabów stały
się w 903 roku częścią emiratu (od 929 kalifatu) kordobańskiego. Przez
kilka dalszych stuleci pozostawały pod panowaniem muzułmańskim,
okresowo tworząc osobny organizm polityczny, przekształcony w gniazdo
piratów, zagrażających wybrzeżom Katalonii, Francji i Włoch.
Odpowiedzią na to była wielka próba zajęcia wysp podjęta w 1113 roku
przez połączone chrześcijańskie siły katalońskie, oksytańskie i włoskie
(te pod
przewodem Pizy). Baleary odzyskane zostały atoli dopiero w kolejnym
stuleciu, przez Jakuba I Zdobywcę, hiszp. Jaime I el Conquistador a
katal. Jaume el Conqueridor, w latach 1213–1276 króla Aragonii,
hrabiego Barcelony i seniora Montpellier (Majorka 1229–1231, Minorka
1232 i ostatecznie 1287, Ibiza 1235). Mocą testamentu tego władcy (zm.
1276) powołano Królestwo Majorki (Reino de Mallorca). Poza Balearami
obejmowało ono terytoria na kontynencie (m.in. Roussillon,
Montpellier). Królestwo istniało do 1349 roku, kiedy finalnie
inkorporowano je do Korony Aragonii (formalna likwidacja 1715). Wyspy,
po rekonkwiście zaludniane z Katalonii, zachowały odrębne prawa i
przywileje, utrzymane także w zjednoczonym Królestwie Hiszpanii.
Archipelag jako taki stanowił cel częstych rejz korsarskich
uskutecznianych przez muzułmańskich piratów z portów Afryki Północnej
(Formentera była nawet z tego względu czasowo opuszczona przez swych
mieszkańców). W
XVI wieku wybrzeża Balearów oraz kontynentu hiszpańskiego atakowali
Turcy (1514, 1515, 1521). W toku wojny o sukcesję hiszpańską Minorka
została zajęta przez flotę angielsko-holenderską (1708) i wraz z
Gibraltarem przyznana Wielkiej Brytanii mocą kończącego konflikt
traktatu w Utrechcie (1713). Brytyjską dependencją wyspa ta była przez
większość 18. stulecia, przejściowo zajmowana przez Francuzów, ażeby
definitywnie zostać zwrócona Hiszpanii w 1802 roku. Dziewiętnastego
wieku sięgają początki turystyki na wyspach. Podczas Guerra Civil
Española 1936–1939
archipelag podzielony był na dwie strefy; Majorka, Ibiza i Formentera
znajdowały się w posiadaniu sił frankistowskich, zaś Minorka
pozostawała terytorium republikańskim. Stacjonujące na Majorce okręty
włoskie, wysłane tam przez Duce del Fascismo (po Guerra d'Etiopia od
1936 roku Duce Fondatore dell'Impero) dla wsparcia swego ideologicznego
druha Caudillo de España, korzystały z jej wojskowej bazy morskiej
tak, iż Hiszpanie zaczęli obawiać się włoskiej aneksji Balearów. Dekady
powojenne
cechował
błyskawiczny wzrost ruchu turystycznego; dla przykładu w roku 1954
odwiedziło Majorkę 536 tys. osób, w 1970 już 5,5 mln, a w 1988 nawet
12,5 mln. Transformacja ustrojowa po 1975 przyniosła Balearom
wspomniany status autonomiczny zatwierdzony ostatecznie w roku 1983
(Estatuto de Autonomía de las Islas Baleares).Jarosław Swajdo
Publicado en parte en Świat i Podróże 7/1995 y en Świat Podróży 4/1994. Ver también czytelnia-majorka.pdf